Thịt kho tàu (còn gọi là thịt kho hột vịt), canh khổ qua (mướp đắng) mang đặc trưng vùng miền và những yếu tố về phong tục, tâm linh gắn liền đời sống người Nam Bộ. Trong mâm cơm có thể thêm bớt bất kỳ món gì, nhưng tại sao nhất định phải có món thịt heo kho hột vịt và canh khổ qua?
Không ai biết chính xác thời điểm thịt kho hột vịt và canh khổ qua xuất hiện trong ngày Tết của người miền Nam. Nhưng cả hai món này có ý nghĩa quan trọng trong bữa ăn ngày Tết xưa. Không chỉ mang đặc trưng văn hoá vùng miền, hai món ăn còn mang những yếu tố xã hội, phong tục, tâm linh gắn liền với đời sống người dân.
Vậy món thịt kho tàu và canh khổ qua ẩn chứa ý nghĩ gì? Trong nồi thịt heo kho hột vịt, miếng thịt vuông, quả trứng tròn là biểu tượng của âm dương cân bằng. Hình ảnh quả trứng tròn là biểu tượng của sự sinh sôi nảy nở, ước mong năm mới an khang, con đàn cháu đống, sung túc. Còn tên gọi trái khổ qua giải thích ước muốn mọi sự buồn khổ xui xẻo của năm cũ sẽ qua, đón nhận những điều tốt lành, thuận buồm xuôi gió trong năm mới.
Thịt heo kho là món ăn nhiều năng lượng, béo, nếu ăn với lượng nhiều và thường xuyên trong ngày Tết sẽ không tốt cho sức khỏe, đặc biệt là người thừa cân, rối loạn chuyển hóa mỡ máu, tim mạch, huyết áp. Trong khi đó, khổ qua có tính hàn, vị đắng, hàm lượng calo và carb thấp, nhiều chất xơ, vitamin và khoáng chất, có tác dụng làm mát gan, nhuận tràng, hỗ trợ tiêu hóa.
Vào những ngày Tết, thời tiết miền Nam thường oi nắng, ăn nhiều thịt, cá, giàu đạm dễ bị nóng. Một bát canh khổ qua thanh mát có vị đắng nhẹ, hậu ngọt, tạo nên sự đối lập cân bằng khẩu vị, giúp giải ngán.
Không chỉ riêng ngày Tết mà thịt heo kho hột vịt, canh khổ qua còn xuất hiện trong đời sống của người dân Nam Bộ như cúng đình, đám giỗ. Ngoài việc quan niệm "vuông tròn cho cân bằng, khổ nhọc rồi cũng qua" theo phong tục của ông bà xưa thì hai món ăn còn bổ trợ vị giác cho nhau trong mâm cơm.
Cách người miền Nam ăn Tết mỗi thời một khác. Nhưng cuộc sống là tổng hợp của những sự lựa chọn, những hợp lý sẽ được duy trì qua nhiều thời kỳ khác nhau, cho nên hột kho hột vịt, canh khổ qua vẫn là hai món ăn không thể thiếu trong mâm cơm ngày Tết của người miền Nam bao đời nay.
Dù thế nào thì món thịt heo kho hột vịt, canh khổ qua cũng trở thành món ăn quen thuộc với nhiều người, nhiều tầng lớp dù giàu hay nghèo ở miền Nam. Trước là đồ cúng ông bà tổ tiên, sau là để con cháu có cái ăn trong ngày Tết, cảm nhận được không khí sum vầy, dấu hiệu của một năm mới thuận buồm xuôi gió.